Lieve familie, vrienden en alle andere blogvolgers,

Nog één dag, en ik ben weer thuis. De grote fietstocht zit erop. Aan de ene kant voel ik iets van opluchting, aan de andere kant zou ik nog wel verder willen fietsen. In ieder geval verheug ik me er erg op om mijn familie, vrienden en bekenden weer te zien. Ik red het prima alleen, maar heb jullie, vooral de laatste weken, gemist! Het is nog te recent om precies aan te kunnen geven wat de reis voor mij betekend heeft; ik denk dat ik dat pas goed zal beseffen als ik weer een tijdje thuis ben.

Zoals ik in de PS van het vorige verslag al schreef ben ik op 14 november met de fiets in Ouarzazate aangekomen en stond de kilometerteller op 4741 km (4740,6 km om precies te zijn). Vandaag heb ik nog wat rondgereden in en even buiten Agadir, en nu staat de teller op 4770 km. Ik ben bijna 4 maanden onderweg weg geweest, waarvan in totaal 73 'netto' fietsdagen. (Ik ben immers tussendoor met een huurauto naar Bretagne gereden voor een fietsvakantie (!) met Hetty en Michael en vier vrienden van hen, verder heb ik zo hier en daar rustdagen ingelast en zijn er transferdagen geweest.) Dat houdt dus in dat ik gemiddeld per dag zo'n 65 km heb gefietst. Verdeeld over de diverse landen was dit ongeveer:

Van Delft naar Eindhoven heb ik m'n eigen weg gezocht (en moest omrijden omdat ik te laat was voor de veerpont bij Werkendam:-)). Van Eindhoven tot aan Ronda in zuid Spanje waren de fietsgidsen van Paul Benjaminse, 'Onbegrensd fietsen naar Barcelona'en 'Onbegrensd fietsen naar Andalusië' m'n kompas en steun en toeverlaat. Ik heb wel eens op Benjaminse gemopperd omdat hij me altijd de bergen over stuurde i.p.v. comfortabel door het dal, maar ik ben die ca. 3600 km maar een heel enkele keer fout gereden. De kaartjes waren goed te volgen en het was erg prettig wat adressen van hotels te hebben. Het laatste stuk in Spanje (en Gibraltar) heb ik weer zelf uitgezocht, nadat ik eerst erg had lopen zoeken naar een goede gedetailleerde kaart; uiteindelijk een Michelin-kaart gevonden van de Costa del Sol, schaal 1:150.000. In Marokko heb ik de 'kasbah-route' gevolgd van 'Vlieg & Fiets', een gespecialiseerde reisorganisatie. Ik had een routeboekje en een kaart en de hotels waren vooraf geboekt. De route is een bijna ovaal van bijna 800 km om het Jbel Sarhro gebergte heen in het oosten van Marokko, met uitstapjes naar de woestijnduinen van Merzouga en de Todra en Dades gorges. De kaart had als schaal 1:1.000.000, maar er zijn in Marokko zo weinig asfaltwegen dat dat geen probleem was. Het uitzoeken van de transfer van mij en vooral mijn fiets van Tanger naar Marrakech was lastiger!

En hieronder het van dag-tot-dag verslag van de laatste dagen.

Zondag 13 november, Kelaa M'Gouna - Skoura, 58 km

Na een ietwat oncomfortabele nacht op een erg hard matras in dit overigens leuke hotel, krijg ik een lekker uitgebreid ontbijt met o.a. de Marokkaanse pannenkoekjes en zelfs een gebakken ei. Ik vergis me alleen in een schaaltje waarvan ik denk dat het honing is, en zo giet ik olijfolie op het pannenkoekje......... Het was ook al zo vloeibaar!

Bij het vertrek neem ik hartelijk afscheid van het Franse echtpaar en hun zoon en we wisselen mailadressen uit. Zij hebben een gite (vakantiehuisje) bij hun huis in Bretagne- voor als ik eens wat minder ver wil? Neem nog wat foto's vanaf het terrein voor het hotel, vanwaar goed zicht op Atlasgebergte.

-

Dan fiets ik naar beneden, door Kelaa M'Gouna en het stadje uit, waar achter de nieuwbouw nog de ruïnes van oude kasbahs of ksour te zien zijn.

Na zo'n 20 km kom ik langs een soort toeristisch uitzichtpunt, met trappen naar rotsen bovenop een heuveltje. Ik heb alle tijd, dus ik ga even kijken.

-

Beneden, als ik koffiedrink op het terras, komt de eigenaar van het cafeetje bij me zitten en biedt me aan het dorp erachter te laten zien, met de landjes waar rozen gekweekt worden. Dit deel van de vallei staat bekend als rozenvallei, en in de winkeltjes zijn allerlei rozenproducten te koop. Wederom, ik heb alle tijd, voel me hier nu redelijk op m'n gemak en ben wel een beetje nieuwsgierig dus ik accepteer Saïd's aanbod. Ik zie wel of ik iets moet kopen of zo. Hij neemt me een heel eind mee de vallei in, door het dorp en langs landjes.

Onderweg word ik overal voorgesteld aan broers, neven en tantes. Bij het huis van een neef gaan we naar binnen. Dit huis bestaat uit een verzameling gebouwen en tuinen waarin van alles verbouwd wordt en er loopt - heel praktisch - een irrigatiekanaaltje doorheen.

De familie heeft 5 koeien en kalfjes, een aantal geiten en schapen en ook kippen, die in stallen op het terrein worden gehouden.

Ook het jongste lid van de familie wordt aan me getoond: Amina.

Daarna lopen we nog een stuk door de landjes en langs de rivier (heb maar 1 rozenstruik gezien) en dan terug naar Saïd's huis, waar hij met een aantal familieleden woont, o.a. zijn 107-jarige grootmoeder, een fragiel blind vrouwtje, dat omwikkeld met een deken tegen een muur op een binnenplaats zit. Ze is heel vriendelijk en spreek tot mijn verbazing een paar woorden Frans. In een van de salons (ik heb nog 3 kleinere gezien) wordt het goede servies uit de kast gehaald en drinken we thee met koekjes en brood en jam.

Saïd wil me nog meer laten zien, maar ik moet erop aandringen me weer naar de weg te brengen want het is al tegen drieën en ik wil echt voor donker in Skoura aankomen! Ik moet nog zo'n 40 km verder en om half zes wordt het hier donker. Ik vertrek en fiets weer de eindeloze weg door de vallei,

maar met in de verte een mooie blik op de toppen van de Atlas (gezien door telelens).

Er volgen toch nog wat hellingen en bovenop is een telecom-station (de gebouwen uiteraard wel in Marokkaanse stijl).

Ondanks dat het vandaag fris is en laat in de middag zelfs wat koud, zorgt de helling voor rode wangen. Goed om me weer eens wat in te spannen!

-

Kort nadat ik deze foto's genomen heb en m'n camera sta op te bergen, komt er een auto aanrijden waarvan de motor kookt. (Oude auto - grote familie - toch wat steile helling.) De familie stapt uit en de motorkap gaat open. Er wordt een passerende auto aangehouden voor hulp. Ik loop er langs en biedt het water uit mijn nog volle bidon aan, dat graag wordt geaccepteerd. Hiermee vijzel ik het imago op van Westerse toeristen in het algemeen en dat van blonde alleenreizende en fietsende vrouwen in het bijzonder!

Om tien voor half zes kom ik aan bij m'n authentieke Kasbah-hotel, hoewel, ik denk er te zijn, bij Auberge Ben Moro, en heb m'n spullen al afgeladen en de voucher overhandigd als blijkt dat ik naar de aangrenzende kasbah moet met de naam Ait Ben Moro. Handig, twee hotels naast elkaar met praktisch dezelfde naam! Ik ben wel getuige van een prachtige zonsondergang.

En bij de goede kasbah word ik welkom geheten door een aardige jonge man, die mijn naam roept als ik aan kom fietsen en die op me had staan wachten. De kasbah is mooi gerestaureerd en lijkt op een vierkant middeleeuws kasteel met binnenplaats. Ik krijg een kamer met inpandig balkonnetje aan de binnenhof, en in de kamer een raampje met uitzicht op de palmeraie aan de andere kant.

Ik ben de enige gast en het eten in het restaurant is ietwat ongemakkelijk met twee mensen die me bedienen en in de gaten houden of ik m'n bord al leeg heb : - )

Maandag 14 november, Skoura - Ouarzazate, 43 km

Het is goed koud hier 's nachts, op deze hoogte (ca. 1000 m) en ik was wat blij met het kleine elektrische kacheltje op de kamer. Skoura heeft een heel grote palmeraie (oase met palmen en landbouwlandjes), die zich ook uitstrekt achter het hotel.

Op een kwartiertje lopen over de paadjes en dijkjes ligt de museumkasbah Amardil, de moeite waard volgens reisgids en mede-toeristen. Als ik erheen loop kom ik eerst langs een ruïne van een andere kasbah, met daarbij een heilige plaats, een marabout.

Er is niet erg veel te zien en ik loop door naar kasbah Amardil.

Nog voor ik de brede kale strook ben overgestoken komen er al jongetjes aangelopen die me een van gras gevlochten dromedaris aanbieden - het is wel de bedoeling dat je er iets voor geeft, natuurlijk. Ik krijg een rondleiding in kasbah Amardil van Mohammed, die uitgebreid alles uitlegt: soort bouw, werktuigen die gebruikt werden etc.. Ik had al aangegeven niet veel tijd te hebben, maar moet dat een paar keer herhalen - stomme haastige toeristen ook!

Als ik terugloop wordt ik weer belaagd door jongetjes die ofwel ook een van gras gevlochten dromedaris willen verkopen, ofwel gewoon bedelen. Een wat oudere man stuurt ze weg, maar blijkt even later een ongevraagde gids, die als we bij de hotelkasbah aankomen (waar ik doodmakkelijk alleen naar toe had kunnen lopen) een vergoeding verlangt. Ik ben niet goed in deze dingen. Ik weet dat dit zo gaat in dit soort landen, en ik zou er inmiddels aan gewend moeten zijn, maar ik blijf het heel irritant vinden. En het zorgt ervoor dat je bij elke aangeboden aardigheid of dienst er gelijk iets achter gaat zoeken.

Als ik zo'n 20 km gefietst heb zie ik iets heel ongebruikelijks voor Marokko: een stuwmeer.

Erbij aangelegd is een luxe hotelcomplex met golfbanen. Dat kost wat water! En water is een schaars goed hier - ik voel me elke dag een beetje schuldig als ik wat te lang onder de douche sta. Ca. 10 km voor Ouarzazate, eindpunt van de fietstocht, kom ik nog een keer langs provinciepoorten

En moet ik zowaar nog een heuvel over.

-

En dan ben ik in Ouarzazate

Als ik bij het hotel, het eindpunt van de rondreis in Marokko, is ditde kilometerstand:

Het voelt wat onwerkelijk aan als ik om twee uur 's middags bij het hotel van m'n fiets stap, een beetje leeg. En er staan ook geen mensen bij de finish en ik krijg niet eens een medaille! (Weet je nog, Jacq, dat we een paar jaar terug een tochtje in Zuid-Holland fietsten van 30 km waarvoor je een medaille kreeg? Ze hadden ze toen niet meer in voorraad en gekscherend bleven we erom zeuren - die medailles zijn toen later bij jou thuis afgegeven.)

In Ouarzazate is niet erg veel bijzonders te zien. Tegen de avond drink ik Marokkaanse muntthee op een groot modern winkelplein.

Dinsdag 15 november, Ouarzazate - Agadir, ca. 350 km per auto

Toufik staat al ruim voor negenen voor het hotel klaar met zijn SUV, de fiets wordt achterin geladen en we gaan op weg. We rijden de stad uit en dan slaat Toufik een gravelweggetje in. Ik denk eerst dat hij een klein stukje wil afsnijden of zo, maar nee, de weg blijft zo gedurende ca. 60 km. Hij heeft voor deze (directe, maar langzamere) weg gekozen voor het landschap en om drukte te vermijden.

Hoewel, langzaam, hij heeft een flinke vaart dus enorme stofwolken achter ons. Maar we komen praktisch geen ander verkeer tegen, dus dat is geen probleem. Ik werp nog een laatste blik achterom naar de besneeuwde toppen van de Atlas.

Het is een heel stille streek, met nauwelijks dorpjes of bewoning. Maar er is wel een enkele kudde geiten.

Verder vooral heel veel stenen. Maar gecombineerd met de ochtendzon en een heel heldere lucht is dat toch verrassend mooi.

Het landschap is grillig, en in de rotsen kun je heel goed de verschillende aardlagen zien.

We gaan over een wadi

en nogmaals de aardlagen:

Dan wordt het wegdek asfalt en rijden we weer door iets meer bewoonde wereld. Rond een uur of twaalf houden we even pauze in een klein plaatsje en drinken koffie. Ik maak van de gelegenheid gebruik om naar het toilet te gaan. Toufik kijkt wat verschrikt: het toilet is vast niet goed genoeg. Maar ik ben al aardig wat tegengekomen onderweg en schrik niet meer zo gauw. Ik vertel hem over mijn ervaringen tijdens de fietstocht en ook dat ik zo ontzettend bekeken werd. Volgens Toufik komt dat niet zozeer omdat ik een Westerse vrouw ben, maar omdat ik alleen reis. Hij denkt dan ook dat in elk plaatsje waar ik aankwam het nieuws van een alleenfietsende vrouw als een lopend vuurtje de ronde heeft gedaan. Ik ben wereldberoemd op het platteland van Marokko dus!

Als we verder rijden zie ik voor het eerst hellingen met bomen.

Het zijn Argan-bomen, enigszins verwant aan olijfbomen. De pitten van de vruchten worden uitgeperst voor de olie, die zowel voor consumptie als voor cosmetica wordt gebruikt.

De olie schijnt erg goed voor de huid te zijn. Dat kan ik wel gebruiken, want m'n huid is, ondanks veelvuldig smeren met zonnebrandspul, extreem droog geworden in de afgelopen maanden.

Tot vandaag had ik in totaal 15 meisjes op de fiets gezien en geen enkele volwassen vrouw. Ik was ze gaan tellen toen ik pas na een aantal dagen, waarin ik honderden mannen en jongens zag fietsen, voor het eerst een meisje op de fiets zag. Echter, vlak bij Agadir rijden we langs een school en daar zie ik ineens tientallen meisjes op de fiets. Agadir is een nieuwe, uitgestrekte stad. Het oude Agadir, wat bovenop een heuvel lag, is in 1960 volledig verwoest door een aardbeving, waarbij 15.000 - 18.000 mensen omkwamen. De mensen allemaal terugvinden en ordentelijk begraven was onbegonnen werk en met bulldozers heeft men de puinhopen glad gewalst en aldus de mensen eronder begraven. Een stuk verderop, aan de kust, is toen het nieuwe Agadir gebouwd. Er zijn veel hotels, vooral in de strook langs het strand, wat eigenlijk alleen uit grote hotels voor massatoerisme bestaat. Dit had ik me vooraf niet echt gerealiseerd. Toufik is hier niet bekend en het is even zoeken voor we het geboekte hotel gevonden hebben. Dan zeggen we gedag en sta ik - eigenlijk voor het eerst van mijn leven - in zo'n groot vakantiecomplex. Het hotel ligt terrasvormig vlak achter een rijtje restaurants en vanaf het balkon kijk ik op zee.

Ik loop wat rond, o.a. bij de vrij recent gebouwde jachthaven.

's Avonds is de heuvel ten noorden van Agadir, waarop nog een oude kasbah staat die de aardbeving heeft doorstaan, verlicht. In het Arabische staat er (info Toufik) 'God, vaderland en koning'.

Woensdag 16 november, Agadir

In de ochtend ga ik met een taxi naar de souk, hier een soort markthallen, waar van alles te koop is. Ondanks, of misschien juist wel dankzij, een gids word ik enigszins afgezet bij een paar aankopen, maar daar kom ik later pas achter. Ik vermijd het vlees- en visgedeelte; de groente- en fruit markt en de kruiden zijn een lust voor het oog en ruiken heerlijk.

-

-

Ik was van plan 's middags in de zon te gaan liggen, maar ja, zoals wel vaker deze tocht heb ik me hiermee misgerekend. Was het vanmorgen, toen ik in de souk was, nog zonnig, nu is het bewolkt, grijs en vrij koud geworden. Dan maar binnen zitten en lezen.

Donderdag 17 november, Agadir, 29 km

Het is nog steeds grijs, bewolkt en fris.

Ik ga op zoek naar een fietsenmaker om de trappers wat losser te draaien en naar karton om de fiets in te verpakken voor de terugvlucht. Dat valt beide niet mee. Een gewone fietsenwinkel kan ik niet vinden, alleen kleine werkplaatsjes waar fietsen worden gerepareerd die bij ons al lang op de vuilnisbelt zouden zijn beland. Wel zijn de fietsenmakers behulpzaam, maar het losdraaien van m'n rechtertrapper lukt ook de derde fietsenmaker niet. Dan moet de fiets maar zo mee. Karton lijkt een schaars goed hier. Uiteindelijk koop ik 6 meter geplastificeerd doek en een rol tape. Morgen maar zo goed mogelijk proberen in te pakken. Daarna loop ik nog even door de souk, die behalve als markt ook als werkplaats dient voor diverse ambachten, o.a. het persen van Argan-olie.

Nadat de Argan-pitten met deze molentjes gemalen zijn wordt depulpdoor vrouwen met de hand gekneed en geperst.(Ik mag geen foto van ze nemen.) Ook wordt er koper bewerkt.

Aangezien in de zon zitten geen optie is, ga ik een eindje verder fietsen. Eerst langs de boulevard, die er in dit grijze licht wat triestig en uitgestorven uitziet.

Dan nog een stukje noordelijk, waar ik uitkom bij een wat viezig industriestadje (chemische industrie en visverwerking) waar het niet écht fris ruikt, om het zacht uit te drukken.

Daar staan ergens een paar jongetjes langs de kant die iets naar me roepen, wat ik negeer. Dan, voor het eerst sinds ik hier ben, en ook voor het eerst in mijn leven, krijg ik stenen naar me toegeworpen. M'n eerste reactie is hard wegfietsen, wat ik ook doe, maar dan word ik woedend en wil eigenlijk terugrijden om met een paar flinke klappen de jongetjes de les te lezen. Ik ben zo verstandig dit niet te doen. Maar ik fantaseer wel over een pittige brief die ik aan de ambassade van Marokko ga schrijven. Als ze toerisme willen bevorderen zullen ze in eerste instantie de eigen bevolking wat toleranter moeten opvoeden! Mopper.

E.e.a. wordt een beetje goedgemaakt door de heel vriendelijke ober bij een visrestaurantje waar ik 's avonds eet. Als ik wegga geeft hij me een roos uit het vaasje op tafel. Aardig!

En dit is de kilometer eindstand:

En dan vergeet ik nog bijna te vertellen dat ik vanmiddag laat naar de hammam van het hotel ben gegaan, waar ik een totale wellness-behandeling heb gekregen. Eerst in de zwarte zeep gezet, toen helemaal - vrij hardhandig - gescrubd. Daarna in een soort modderpakking liggen zweten en als laatste een uitgebreide massage met Argan-olie. Ik heb weer een zacht babyvelletje!

Als ik dit verslag 's nachts (!) op de blog zet, gaat het ineens keihard regenen - om alvast te wennen aan het Nederlandse klimaat :-).

Dit was het vooralsnog. Als ik thuis ben zal ik proberen nog een soort eindevaluatie op de blog te zetten. Hoewel ik deze blog af ten toe vervloekt heb - het is heel tijdrovend en het netbook is zwaar - was het aan de andere kant m'n lifeline naar familie, vrienden en bekenden. Ik heb het zó leuk gevonden jullie reacties te lezen. Het gaf me het gevoel niet alleen op reis te zijn. Heel, heel hartelijk dank!